Kirke, Odysseia destanının en ilgi çekici kadın figürlerinden biridir. Tanrı Helios ile su perisi Perses’in kızı olan Kirke, Odysseus’un yolculuğunda sadece kısa bir süre karşımıza çıksa da oldukça anlamlı bir karakterdir. Bu karakter, erkeklere kadınlığın gücü ve kadınların toplumun yapısını bozma potansiyeli konusunda bir uyarı görevi görür. Büyü ve cinsellik gücünü kullanarak erkekleri kendi iradesine boyun eğdirir. Sahip olduğu gücün bilincinde olduğu anlatılır. Odysseia‘da Kirke, düzgün bir şekilde kontrol edilmediği takdirde kadınların nasıl davranabileceğine dair olumsuz bir örnek olarak kullanılır.

Ayrıca bakabilirsiniz: Antik Yunan ve Roma’da Büyü

Kirke ile Karşılaşma: Odysseia, 10. Kitap

Odysseus ve tayfası yamyam Laestrygones’ten kaçmayı başardıktan kısa bir süre sonra Aeaea adasına varırlar. Odysseus tarafından burayı araştırmak için bir gözcü ekibi gönderilir ve gözücüler bitki örtüsüyle kaplı bir saray bulurlar. Kirke, Odysseus’un adamlarını evine davet eder, ancak bu bir tuzaktır. Aslında onlara zehirli bir içecek sunar ve bir asa kullanarak onları domuza dönüştürür. Ancak Eurylokhos kaçar ve Odysseus’u olanlar hakkında uyarır. Haberi alan Odysseus adamlarını kurtarmaya karar verir. Kirke’nin evine giderken Hermes devreye girer ve Odysseus’a görevini başarması için bir plan önerir.

Hermes kahramana, onu Kirke’nin büyüsünden koruyacak sihirli bir bitki olan moli verir. Her şey Hermes’in öngördüğü gibi gider: moli Kirke’nin büyüsüne karşı korur ve Kirke asasıyla büyü yapmaya çalıştığında Odysseus bir insan olarak kalır. Kahraman tam o anda Kirke’yi kılıçla tehdit eder ve büyücü kadın merhamet için yalvarır. Daha sonra Odysseus Kirke’ye bir yemin ettirir: O andan itibaren kendisine ve adamlarına hiçbir şekilde zarar vermeyeceğine söz verecektir. Büyücü kadın kabul eder ve domuzları tekrar insana dönüştürür. Aradan bir yıl geçer ve Kirke onları bırakmadan önce Odysseus’a Yeraltı Dünyası’nı ziyaret etmesini ve bir sonraki hamlesi hakkında ölülere danışmasını tavsiye eder.

Büyücü Kadın

Kirke, Yunan mitolojisindeki en tanınmış cadı figürüdür. Daha sonraları edebiyatta cadı figürüne atfedilecek birçok özellik Kirke’nin betimlenmesinde zaten mevcuttur. Onu büyü yapma yeteneğine sahip bir büyücü olarak adlandırmak daha doğrudur. Büyünün uygulanma biçimleri, büyücünün kullandığı büyü türüne göre farklılık gösterir. Kirke kuşkusuz bir pharmakis, yani bitki ve otlardan yapılan büyülü iksirleri (pharmakoi) kullanan biridir. Dolayısıyla, bir pharmakis doğal dünya hakkında son derece bilgilidir.

İlk ortaya çıkışından önce bile Kirke doğayla bağlantılıdır: sarayı yemyeşil bitki örtüsüyle çevrilidir ve vahşi hayvanlar tarafından korunmaktadır. Bununla birlikte, büyücü kadın aynı zamanda doğal dünyayı mükemmel bir şekilde kontrol etmektedir; iksirlerini yapmak için bitkileri ve çiçekleri kullanır ve vahşi hayvanları evcilleştirir. Doğal dünyayla paylaştığı yakın bağ, kadınlar ve doğa arasındaki yaygın kültürel ilişkiyi yansıtmaktadır. Buna karşıt olarak, erkeklerin kültürü ile eşitlendiğini görüyoruz. Bu sembolik ayrımın ardındaki temel neden, kadın bedeni ve onun yeni yaşam üretme işlevinden kaynaklanmaktadır.

Femme Fetale

Bedenin önemi, şehvetle bağlantılı olarak büyü yapan kadınların antik tasvirlerinde de mevcuttur. Kirke Odysseus’u arzular ve onunla yatmanın tek yolunun bu olduğunu bildiği için yemin eder. Burada Odysseus kendini adamlarından daha tehlikeli bir durumda bulur: Hermes’in uyardığı gibi, Kirke ile seks yapmak onu daha zayıf ve ” iktidarsız ” hale getirebilir. Bunun ardında yatan neden Kirke’nin erkeğin aktif cinsel partner olduğu kültürel gelenekleri tersine çevirmesidir. Eylemleriyle sadece Odysseus’un erkekliğini değil, klasik kültürdeki kadın ve erkeklerin normatif cinsel rollerini de tehlikeye atar.

Odysseia’daki Kirke karakteri, Yunan toplumunun toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin yapısını anlamamızı sağlar. İlk ortaya çıkışında şarkı söylerken, dokuma yaparken ve Odysseus’un adamlarına konukseverlik sunarken tasvir edilir. Bunlar uygun bir kadın ve eşin sahip olması gereken özelliklerdir.

Aynı zamanda Kirke, erkekleri tuzağına çekmek için duygusallığını kullanan bir kadındır. Hoşlanmadığı erkekleri dönüştürürken, hoşlandığı erkekleri baştan çıkarır. Cazibe yeteneğinin farkındadır ve bunu eve dönme arzusunu yitiren Odysseus üzerinde kullanır. Böylece Kirke, kahramana oikosunu (“ev halkı”) ve karısını unutturma gücüne sahip bir kadındır. Bu nedenle, erkeklerin arzularını ve enerjilerini harekete geçirme ve sömürme gücüne sahip bir kadın olan femme fatale’in prototipidir. Odysseus’a zevk dolu bir hayat sunarak onu Aeaea’da kendisiyle kalmaya ikna edebilir.

Toplumsal Cinsiyet Normlarının Yıkılması

Kirke, kadın olmaya bağlı geleneksel cinsiyet beklentisine başka bir nedenle meydan okur. Ev içinde otoriteye sahip bir erkek olan kurios’tan yoksundur. Bunun yerine, babası, erkek kardeşi ya da eşi olmadan, evcilleştirilmiş hayvanlarıyla birlikte Aeaea’da tek başına yaşamaktadır. Onun gibi kadınların mantıksız ve (cinsel) dürtülerini kontrol etmekten aciz oldukları düşünülür ve zamanla “cadı” olarak adlandırılmaya başlarlar. Bu kadınlar ataerkil sisteme dayalı bir toplumda anomalilerdi. Tehlikeli olarak algılandılar çünkü erkeklerin emrettiği ve kadınların itaat ettiği “doğal” düzeni tersine çevirdiler.

Kirke erkek otoritesi olmadan yaşar ve böylece ataerkil düzen için bir tehdit oluşturur. Ancak Odysseia’da ondan büyücü olmasından çok özgür bir kadın olduğu için korkulduğunu belirtmek gerekir. Gerçekten de şifalı bitkiler ve iksirler konusundaki uzmanlığı onu akılsız değil akıllı yapar. Bununla birlikte, Kirke’nin büyücülüğü özünde kadınlığıyla bağlantılıdır, bu yüzden sanatı tehlikeli olarak algılanır. Antik Yunan toplumunu yapılandıran ikili mantık, dişi kavramını Ötekilik ile ilişkilendirmiştir. Dişi, kurulu düzeni tehdit eder ve bunun yerine erkek kavramıyla ilişkilendirilir (Stratton, 2008). Erkek egemenliği tehlikeye girdiğinde, toplumsal düzen yeniden tesis edilmelidir.

Bu nedenle Odysseia’da Kirke, Odysseus tarafından yenilir ve daha sonra cömert bir ev sahibi ve uygun bir kadın haline gelir. Odysseus moli sayesinde Kirke’nin konumuna karşı koyduktan sonra onu kılıçla tehdit eder ve Kirke diz çökerek merhamet için yalvarır. Daha sonra Odysseus Kirke’ye bir yemin ettirmeyi başarır ve böylece onun üzerinde ahlaki bir kontrol sağlar. Sonuç olarak Kirke, Odysseus’un adamlarına yaptığı büyüyü bozar ve nihayet onlara xenia (“misafirperverlik”) kurallarına uygun davranır. Kirke artık bir ev sahibesinin sosyal kurallarına uyan düzgün bir kadındır ve bu nedenle Odysseus’un onunla yakınlaşması doğrudur. Odysseus bu “yeni” Kirke ile o kadar rahattır ki, adamları ona eve dönmek istediklerini söyleyene kadar İthaka’yı unutur. Böylece Odysseus Kirke’den gitmelerine izin vermesini ister ve Kirke tereddüt etmeden kabul eder.

Tanrıça Kirke

Toplumsal cinsiyet normları yeniden tesis edildikten sonra Kirke artık bir tehdit değil, bir yardımcı haline gelir. İlahi bir yardımcı. Odysseia’daki bu bölümün sonuna doğru Kirke’nin ilahi doğası kendini gösterir. Kirke, Titanlar olarak adlandırılan tanrı ve tanrıçaların Olimpiyat öncesi soyunun bir parçası olan ktonik bir ilahtır. Bir potnia theron (“Hayvanların Hanımı”) sıfatıyla Kirke, Doğa ve onun vahşi dünyasıyla temas halinde olduğu için sınırsızlık ile karakterize edilir.

Dahası, Kirke’nin sınırsızlığı Yeraltı Dünyası ile de bağlantılıdır. Aslında, Aeaea adası Doğu’da, Hades’in girişinden çok uzak olmayan bir konumdadır. Bu konumu ve tanrısal doğası Kirke’nin Odysseus ve adamlarına bir sonraki yolculuklarında yardım etmesini sağlar. Kirke, Odysseus’a İthaka’ya dönüş yolculuğunda Yeraltı Dünyası’nı ziyaret etmesini ve ölülere danışmasını tavsiye eder. Ayrıca Odysseus’a ölüleri çağırmak için izlemesi gereken adımlarda rehberlik eder. Eski gizem dinlerinde mystagogue, bir müridi bir tarikatın gizli ritüellerine yönlendirmekten sorumlu kişiydi. Dolayısıyla Kirke sadece bir yardımcı değil, Odysseus’un mystagogudur. Yeraltı dünyasıyla temas halinde olan bir tanrıça olarak Kirke, Odysseus’un eve dönüş yolculuğuna devam edebilmesi için ihtiyaç duyduğu bilgiyi ona bağışlar.

Kirke ve Odysseia’nın İbretlik Hikayesi

Odysseia’nın 10. Kitabındaki Kirke bölümü kısa ama anlam doludur. Kuşkusuz uyarıcı bir öyküdür: erkekler kadınlardan sakınmalıdır çünkü ataerkil düzeni yıkma potansiyeline sahiptirler. Kirke karakteri bu korkuları özetler: korkunç ve güzeldir ve bunun farkındadır. Bu nedenle Kirke, hem büyüsünü hem de duygusallığını kullanarak toplumsal cinsiyet rollerini tersine çevirir ve hükmeden taraf olur.

Kirke ilk olarak Odysseus’un adamlarına hükmetmek için doğa bilgisini kullanan bir büyücü olarak sunulur. İkinci olarak, Odysseus’u baştan çıkararak femme fatale rolünü üstlenir ve erkeklerin ilişkiden sorumlu aktif cinsel partner olması gereken kültürel düzeni bir kez daha tehlikeye atar. Ancak Odysseus Kirke’ye yemin ettirdikten sonra, büyücü kadının toplumsal konumu kahramanınkine bağımlı hale gelir. Böylece ataerkil norm nihayet yeniden tesis edilir. Yeniden kurulan toplumsal düzen Kirke’ye tanrısal doğasını ifşa etme ve bu yolla Odysseus’a yardım etme olanağını açar.

Dolayısıyla Kirke’nin macerası, erkekleri kadınlar söz konusu olduğunda temkinli olmaları konusunda uyaran ahlaki bir öyküdür. Ancak fazla endişelenmelerine gerek yoktur çünkü erkeklerin kadınlara hükmettiği uygun toplumsal düzen yeniden tesis edilebilir.

Kaynak için tıklayınız.