İphigenia Tauris’te, oyun yazarı Euripides tarafından MÖ 414 ile MÖ 412 yılları arasında yazılmış bir dramadır. Euripides’in bir başka oyunu olan Helen ve kayıp oyun Andromeda ile birçok ortak noktası vardır. Tauris ismi ile Kırım Yarımadası’na (antik Taurikḗ) atıfta bulunur.

Kısa Özet

Troyalı Paris, Spartalı Helen’i kaçırınca; terk edilen Menelaos, abisi Agamemnon’un yardımını ister ve birlikte Troya’ya savaş açarlar. İkisi, Yunan krallarını, Aulis sahilinde toplarlar. Ancak Troya’ya yelken açmak için uygun rüzgarlar bir türlü çıkmaz. Çünkü Agamemnon, tanrıça Artemis’i gücendirmiştir ve Artemis, Agamemnon’un kızı İphigenia’yı kurban olarak talep etmektedir. Agamemnon, hem topladığı ordunun öfkesinden korktuğu için hem de savaşı başlatmak için kızı İphigenia’yı kurban eder. Bu hikaye, Euripides’in İphigenia Aulis’te isimli oyununda anlatılır.

Ancak Artemis, İphigenia’ya acımış ve kurban esnasında kızı Tauris’e kaçırıp, yerine bir geyik koymuştur. Böylece, İphigenia, Tauris’teki Artemis Tapınağı’nda bir rahibe olarak yaşamaya başlamıştır. Orestes ve arkadaşı, peşine takılan intikam tanrıçalarından kurtulmak için, Apollon’un önerisi üzerine Tauris’e gelmiştir ve Artemis heykelini kaçırması gerekmektedir. Fakat, geleneğe göre, ülkeye ayak basan yabancılar Tanrıça Artemis’e kurban edilmektedir ve bu görev, İphigenia’ya aittir. Orestes ve arkadaşı, yerliler tarafından yakalanınca, İphigenia’nın karşısına çıkarılar. Kısa sürede, birbirinin kimliğini keşfeden kardeşler; ülkeden beraber kaçmaya karar verirler.

Bu buluşma, tanrı Apollon’un yönlendirmesi ile gerçekleşmesine rağmen, Orestes, başına gelen her şey için Apollon’u sorumlu tutmayı tercih eder. Kader ağlarını belki de tanrıların yanlış yönlendirmesi ile örmektedir.

İlgili diğer tragedyalar:

• Oresteia Üçlemesi, Aiskhylos
• İphigenia Aulis’te, Euripides

Ayrıca Truva Savaşı’nı Başlatan ve Bitiren Kadın Kurbanlar makalemiz ayrıca ilginizi çekebilir.

Karakterler

• İphigenia — Agamemnon ile Klytaimnestra’nın kızı
• Orestes — Agamemnon ile Klytaimnestra’nın oğlu
• Pylades — Orestes’in arkadaşı
• Koro — Yunanlı genç tutsak kadınlar
• Thoas — Tauris kralı
• Sığırtmaç
• Haberci
• Athena

Prologos (giriş)

Tauris’teki Artemis Tapınağı önünde sahne açılır. Sunak kurban kanıyla boyalı, duvarlarda insan kafatası ve kemikleri vardır. Tapınağın rahibesi İphigenia girer ve konuşmaya başlar.

Tantalos’un oğlu Pelops, Pisa’ya gidip Oinomaos’un kızıyla evlenmiştir. Bu evlilikten Atreus doğmuş, onun da Menelaos ve Agamemnon olmak üzere iki çocuğu olmuştur. Agamemnon, İphigenia’nın babasıdır. Annesi ise Tyndareos’un kızı Klytaimnestra’dır.

Bir söylentiye göre Europos’un Aulis kıyısında Agamemnon, Helen yüzünden İphigenia’nın canına kıymıştır. Orada Menelaos’un intikamını almak için donanma toplanmış ama rüzgar esmemiştir. Kahin Kalkhas, Agamemnon’un kızı İphigenia’yı Artemis’e kurban etmeden limandan hiç kimsenin açılamayacağını söylemiştir. İthake kralı, kurnaz Odysseus, annesi Klytaimnestra’yı, kızı, Akhilleus ile evlendireceklerini söyleyerek kandırmış ve Aulis’e getirtmiştir. Onu kılıçla kesmeye kalktıklarında, Artemis, İphigenia yerine ceylan göndermiştir ve kızı kaçırarak boğaların ülkesi Tauris’e getirmiştir. Tauris’in barbar halkına, adı hızlı koşan anlamına gelen Thoas hükmetmektedir. Artemis onu buradaki tapınağın rahibesi yapmıştır. Ancak, Tauris’e yolu düşen Hellenler, tanrıçaya tapınakta kurban edilmektedir ve İphigenia’nın görevi, kurbanları törene hazırlamaktır.

İphigenia, düşünde Argos’ta olduğunu görmüştür; yatarken deprem olmuş, oradan kaçınca saray yıkılmıştır, tek bir sütunu ayakta kalmıştır. İphigenia bu düşü, kurban törenine hazırladığı yeni kurbanın, kardeşi Orestes olduğu şeklinde yorumlamaktadır. Kendisi kurban edilirken Strophios’un oğlu Pylades orada değildir, bu yüzden onun olamayacağını düşünmektedir.

İphigenia sahneden çıkar. Orestes ile Pylades gelir. Orestes, babasının intikamını almak için annesini öldürdükten sonra, intikam tanrıçaları Erynislerden biri bırakıp diğeri peşine takılarak onu gurbet ellerde kovalamışlardır. Bundan kurtulmak için Apollon’a danışmaya gittiğinde; tanrı onu, Tauris’e gidip kız kardeşini bulmasını ve gökten düşen heykeli alıp Atinalılara götürmesini söylemiştir. (Heykellerin insan elinden çıkma olduğuna inanılmadığı için gökten düşme denmektedir) Bunları yaparsa, dertlerinden kurtulacaktır. Ona bu görevde Pylades eşlik etmektedir.

Pylades, mağaraya gizlenmeyi ve akşam tahta heykeli almayı önerir. Orestes, teklifi kabul eder. Böylece sahneden çıkarlar.

Parados (koronun içeri girerken söylediği ezgi)

Koro, Çarpışan kayalara yakın yaşayanları (İstanbul boğazı) kutsal suskunluğa davet eder. Leto’nun kızı Diktynna’nın (Artemis) tapınağının önüne gelmişlerdir. İphigenia’ya kendilerini neden tapınağa çağırdıklarını sorarlar.

İphigenia, gördüğü rüyayı onlara anlatır. Rüyasında, kardeşi Orestes ölmüştür ve soyu tükenmiştir. Kardeşi için toprağa bal ve şaraptan sunu döker. Argos’taki mezarına gidip, saçından bir tutam bırakamayacağı için üzülür.

Koro, Asyalı ilahilerin barbar ezgileriyle yanıt vereceğini söyler. Helios arabasının yönünü değiştirdiğinden beri, Argos hanedanın başına türlü felaketler gelmiştir. Altın tüylü kuzu yüzünden cinayet üzerine cinayet işlenmiştir. Tantalos’un çocuklarının kanının bedelini, yeni nesiller ödemektedir.

Doğumu kutsayan Morialar, İphigania’nın kaderini kötü çizmiştir. Leda’nın kızı (Klytaimntesra), kocasının kibri yüzünden, Nereus’un kızının oğluyla (Akhilleus) evlensin diye onu Aulis’e göndermiştir. Şimdi kocasız ve çocuksuz yaban ellerden yaşamaktadır. Artık Argos tanrıçası Hera’ya şarkılar söylemiyor, Athena ile Titanların suretini şallara dokumuyordur. Bunun yerine kurbanları törene hazırlıyordur. Şimdi de Argos tahtının varisi, kardeşi Orestes’in ölümüne yas tutacaktır.

I. Epeisodion (diyalog)

Sahneye sığırtmaç girer. İphigenia’ya iki kişinin Çarpışan Kayaları geçerek, Artemis’e kurban sunmak için buraya geldiğini haber verir; bu yüzden onları arındırması gerektiğini söyler. Sığırtmaç adamları, sığırları deniz suyu ile yıkamaya gittiğinde sahilde yakalamıştır. İphigenia uzun süredir Hellas kanı akıtılmadığını belirtir ve sığırtmaca daha çok detay vermesini belirtir. Sığırtmaç, anlatmaya başlar. Sığırları denize sokarken onları mağarada fark etmişlerdir. İçlerinden dindar biri, adamları tanrı sanıp, Leukothea(İno), Palaimon (Melikertes), Dioskoriler ve Nereus’a yalvararak kim olduklarını sormuştur. Ama inançsız biri bunların muhtemelen kazazedeler olduğunu ve buradaki insan kurban törenlerini bildikleri için de gizlendiklerini söyleyince, geri kalan herkes bu görüşü onaylamıştır.

O sırada gençlerden biri mağaradan çıkıp, bağırmaya başlamıştır. Diğerine Pylades diye hitap edip Hades’in ejderhasını görüp görmediğini sormuştur. Oysa ortalıkta canavar falan yoktur. Yabancının, köpeklerin havlamasını, Erinysler sandığını anlamışlardır. Ve birden yabancı adam, Erynisler sandığı sığırlara saldırarak, hayvanları katletmeye başlamıştır. Böylece sığrtmaçlar da onlara saldırıp, yabancıları yakalamışlar ve kralın huzuruna çıkarmışlardır. Kral da yabancıları adak törenine hazırlanmaları için buraya göndermiştir. Bunları anlattıktan sonra sığırtmaç sahneden çıkar.

İphigenia, Orestes’in öldüğünü öğrendiğinden beri kalbinin katılaştığını, önceden soydaşı Hellaslılara üzülürken, şimdi üzülemediğini söyler. Helen ile Menelaos’un gemisinin Tauris’e sürüklenmesini diler, tıpkı öz babası Agamemnon’un, onu Aulis’te sunağa gönderdiği gibi; İphigenia da onlara aynı muameleyi yapacaktır. Sunağa gitmeden önce babasına yalvarmıştır, kendisini Akhilleus ile evlendireceğini söyleyerek getirip, Hades’i damadı olarak yakıştırmıştır. Ama İphigenia, tanrıça Artemis’e kızmaktadır, onun insan kurban edilmesinden hoşlandığına inanmaz. Leto’nun kızına bunu yakıştıramaz. Tantalos’un çocuklarının etini tanrılara yedirmeye çalıştığına inanmadığı gibi. İnsanlar kötü huylarını tanrılara mal etmektedir, yoksa tanrılar böyle şeyler yapmaz.

1. Stasimon (koro şarkısı)

Koro atsineğinin aldığı yolları anar. Eurotas’ın durgun suları (Sparta) ile Dirke pınarını (Thebai) geride bırakarak buraya gelenlerin kim olduğunu sorar. Çarpışan kayaları, Phineus’un oğullarının sahilini, Amphitrite’nin yüksek dalgalarını geçip de buraya nasıl gelmişlerdir? Hanımlarının dilediği gibi Helen’in buraya gelip, kurban edilmesini; böylece sebep olduğu belaların bedelini ödemesini dilerler. Bir yabancının gelip onları buradan kurtaracağı günü düşlerler.

2. Epeisodion

Sığırtmaç, Orestes ve Pylades’i muhafızlar eşliğinde getirir. İphigenia, kurbanların ellerinin çözülmesini ister ve muhafızları tapınağa gönderir.

Adamlarla yalnız kalınca, İphigenia onlara kim olduklarını sorar. Orestes, birazdan kendilerini kurban edecek kadının acımasına inanmadığını söyler. Bunun üzerine İphigenia, Pylades’in hangisi olduğunu sorar. Orestes, yanındaki arkadaşını işaret edince, kız kardeş olup olmadıklarını, nereden geldiklerini merak eder. Orestes, ilk söylemek istemez ama sonra Argos’tan geldiğini belirtir. İphigenia duyduklarına inanamaz. Bunun üzerine adam, Miken’den geldiğini ekler ama daha fazla bilgi vermek istemez.

İphigenia çok mutlu olur ve hemen Troya’nın akıbetini öğrenmek ister. Orestes, Troya’nın yıkıldığını, Helen’in kocası Menelaos ile Sparta’ya döndüğünü anlatır. Böylece, İphigenia sormaya, Orestes de yanıtlamaya devam eder. Kalkhas’ın öldüğünü duymuştur. Laertes’in oğlu Odysseus ise hala memleketine dönememiştir. Thetis’in oğlu Akhilleus ölmüştür. Orestes, kızın bunları merak etmesinden Hellaslı olduğunu anlar. İphigenia, Agamemnon’a ne olduğunu sorunca, ilk yine anlatmak istemez ama sonra onun da öldüğünü itiraf eder, hem de karısı öldürmüştür. İphigenia duyduklarına çok üzülür peki karısına ne olmuştur? Orestes, öz oğlunun, babasının intikamını almak için annesini öldürdüğü söyler. Hiç evlenmemiş kızları Elektra hala hayattadır, oğlanın ise perişan bir şekilde yaşadığını söyler. İphigenia gördüğü rüyaların gerçek olmadığını fark eder.

İphigenia, bir kölenin kendisi adına yazdığı mektubu, adamdan memleketine götürürse, onun hayatını kurtaracağını söyler ama Pylades’in hala kurban edilmesi gerekmektedir. Orestes, Pylades’in kendisine yardım etmek için burada olduğunu bu yüzden kendisini kurban edip, mektubu Pylades’in götürmesinin daha doğru olacağını söyler. İphigenia, onun saçına kutsal su serpecektir ve Orestes tapınağın içindeki görevliler tarafından kurban edilecektir. İphigenia hazırlanmak için çıkar.

Orestes, kızın bu kadar şey sormasını şüpheli bulur. Pylades ise onunla birlikte ölmeyi ister, aksi halde memlekete döndüğünde Orestes’e ihanet etmekle ve tahtı gasp etmeye çalışmakla suçlanacaktır. Orestes, Pylades’in dediklerine kızar, zaten Orestes yüzünden çok acı çekmiştir. Şimdi gidip, kız kardeşi Elektra ile evlenmeli ve soylarını devam ettirmeli ve ülkenin de başına geçmelidir. Apollon, Orestes’i aldatıp ölümüne sebep olmuştur, yapacak bir şey yoktur.

İphigenia mektupla döner ama mektubu teslim etmeden önce, Pylades’in mektubu istediği kişiye ulaştıracağına emin olmak için yemin etmesini ister. Pylades, ya denizde kaza geçirip, mektubu düşürürse ne olacağını sorar. Bunun üzerine İphigenia mektubun içinde yazanları ona söylemeye karar verir. Böylece, mektubu Orestes’e götürmesini, zamanında tanrıça kendisi yerine bir ceylan kurban ettirip, İphigenia’yı buraya getirdiğini, Orestes’in kendisini kurtarmasını beklediğini söylemesini ister. Pylades ile Orestes duyduklarına inanamazlar.

Orestes sevinçle İphigenia’ya sarılır ve kendisinin Pelops’un torunu, Tyndareos’un kızının oğlu olduğunu söyler. İphigenia da duyduklarına inanamaz. Bu yüzden Orestes, kimliğini kanıtlamak için anlatmaya başlar. Atreus ile Thyestes altın tüylü kuzu için kavga etmişler ve o tüyleri İphigenia tezgahta işlemiştir. Annesi kızını göndermeden önce düğün banyosu yaptırmıştır ve İphigenia, bedeni yerine mezarına konsun diye kendi saçını göndermiştir. Ayrıca, Pelops Pisalı bakire Hippodamia ile evlenmek için Oinamaos’u öldürdüğü mızrağın ucu, İphigenia’nın odasında durmaktadır. (bu en güçlü kanıttır, çünkü yakınlar dışında kimse kadınların odasına giremez)

İphigenia ona inanır. Orestes, ondan ayrıldığında anne kucağında bir bebektir ve yıllar sonra buluşmuşlardır. Az kalsın kardeşini öldüreceğini fark eder ve onu şimdi bu durumdan nasıl kurtaracağını kara kara düşünür. Ardından biricik kız kardeşi Elektra’yı merak eder.

Orestes, Pylades ile evlendiğini ve Pylades’in, Phokisli Strophios’un oğlu olduğunu söyler. İphigenia kurban edildiğinde Pylades henüz doğmamıştır.

Ardından, kız, annesinin ölümünü sorar ama Orestes konuşmak istemez. Ayrıca ülkenin kralı Menelaos olmuş, Orestes ise sürülmüştür. Çünkü Erynisler peşindedir. Apollon, onu Erynislere hesap vermek için Atina’daki mahkemeye göndermiştir. Bu mahkeme, bir zamanlar Ares’i yargılamak için kurulmuştur. Oraya gittiğinde Orestes’in başına gelenleri bilen halk onu aralarına kabul etmemiştir. Mahkeme görüldüğünde, oylar eşit çıkınca, mahkemeyi yöneten Athena Orestes’i suçsuz bulmuştur. Erynisler davayı kaybettiği için korkan Atina halkı, onlara tapınak inşa etmiştir. Ancak sonucu tanımayan bazı Erynisler onu takip etmeye devam etmiştir. En sonunda Apollon’un tapınağına sığınmış ve kendisini bu hale düşüren tanrıdan kendisini kurtarması için yalvarmıştır.

Bunun üzerine tanrı Tauris’e gitmesini ve oradaki düşen tanrıça heykelini Miken’e getirmesini, böylece dertlerinden kurtulacağını söylemiştir. İşte Orestes bu yüzden Tauris’tedir ve İphigenia’dan kendisine yardım etmesini ister.

İphigenia duyduklarına çok üzülür, hem heykeli çalıp hem de buradan nasıl çıkacaklarını merak eder. Gerekirse ölmeyi tercih eder ama kesinlikle Orestes, hem annesinin hem de ablasının katili olmayacaktır. Kralı öldürmeyi teklif eder ya da gizlenip akşam kaçmayı ama bunlar tehlikeli seçeneklerdir. İphigenia’nın aklına aniden başka bir fikir gelir. Krala Orestes’in anne katili olduğunu anlatacaktır. Böyle durumlarda, kurbanın arındırılması için deniz suyuna ihtiyaç vardır. Ayrıca heykele dokunduğu için heykelin de arındırılması gerekecektir. Böylece denize kenarına gidebilecekler ve bu esnada gemiye kaçacaklardır. Artemis’ten bu plan için yardım etmesini diler. Koroya ise kimseye bir şey dememelerini, eğer planları başarılı olursa onları da Hellas’a götüreceğinin sözünü verir.

2. Stasimon

Koro yalıçapkının (Alkyone) kocası için öttüğünü ama memleketini özleyen koronun, yalıçapkının ağıtları ile yarıştığını anlatırlar. Leto bu kayalıkta doğum sancısı çekmiştir. Ülkesi yağmalanıp, köle olarak satılan bu kızlar İphigenia’ya ve Artemis’e hizmet etmektedirler. Hanımları İphigenia memleketine dönecektir, kendilerinin de orada yaşadığının hayalini kurarlar.

3. Epeisodion

Kral Thoas sahneye girer ve İphigenia elinde heykelle gelir. Yabancılar arınmadığı için heykel yüzünü diğer tarafa çevirmiş ve gözlerini kapamıştır. Çünkü bu iki genç, annesini öldürmüş ve sürgün edilmişlerdir. Bu gençleri ve dokundukları heykeli deniz suyuyla arındırmalıdır. Thoas isteklerini onaylar.

3. Stasimon

Leto Delos’ta güzel çocuklar yetiştirmiştir. Apollon daha bebekken Dionysos şenliklerinin yapıldığı Parnassos Dağı’nda, sırtı benekli kızıl yılanı öldürmüştür ve kutsal tapınağın efendisi olarak üç ayağın üstüne oturmuştur.

Apollon, Themis’i kovunca, Themis’in annesi Gaia insanlara uykularında bugünü, geçmişi, geleceği söyleyen düşleri göndermiştir ve Apollon’dan kehanet onurunu geri almıştır. Apollon ise Zeus’a onurun geri verilmesi Pythia tapınağından Gaia’nın uzak durmasını istemiş, Zeus oğlu için rüyaların kehanetini yasaklamıştır.

Eksodos

Sahneye haberci girer ve kralı çağırır. Kral Thoas gelir ve krala İphigenia ile yabancıların kaçtığı haberini verir. Kadınlar işte böyle kurnazdır. Haberci olan biteni anlatır. Tam kaçacaklarken, bir fırtınanın onları sahile geri sürüklediğini söyler. Troya’nın koruyucu Poseidon, Pelops’un soyuna kızgındır. Bütün her şeyi gören haberci, olan biteni anlatmak için hemen buraya koşmuştur. Thoas, derhal adamlarına sahile koşmalarını ve onları yakalamayı emreder.

Ancak balkona Athena çıkar. Athena, Poseidon ile konuşmuş ve dalgaları durdurması için ikna etmiştir. Thoas’a, Orestes ve İphigenia’nın gitmesine izin vermesini ve korodaki kadınları memleketlerine göndermesini emreder. Orestes, Atina’ya vardığında Karytos Burnunun karşısındaki Euboia Adası’nda tanrıça Artemis’e bir tapınak inşa edecek ve heykeli oraya koyacaktır, İphigenia ise Artemis Tauropolos olarak anılacak rahibesi olacaktır. Doğum yaparken ölen kadınların işlemeli dokumaları, oraya bağışlanacaktır. Ayrıca, Atina’da yapılan mahkemenin hatırına ne zaman oylar eşit çıkarsa mahkum suçsuz sayılmalıdır.

Herkes tanrıçanın dediklerini kabul eder ve oyun biter.