Filoktetes, Sofokles’in bir oyunudur. Aiskhylos ve Euripides de birer Filoktetes yazmıştır ancak onlarınki günümüze ulaşmamıştır. Oyun Peloponez Savaşı sırasında yazılmıştır. Sofokles’in günümüze ulaşan yedi tragedyasından biridir. İlk kez MÖ 409 yılında Şehir Dionysia‘sında sahnelenmiş ve burada birincilik ödülünü kazanmıştır. Hikâye Truva Savaşı sırasında (İlyada’daki olayların çoğundan sonra, ancak Truva Atı’ndan önce) geçer. Neoptolemus ve Odysseus’un, usta okçu Filoktetes’i Lemnos adasından Troya’ya geri getirme girişimini anlatır.
Sofokles’in öteki oyunları için:
KİŞİLER
Odysseus — İthaka Kralı
Neoptolemos — Akhilleus’un oğlu
Koro — Neoptolemos’un gemisinden tayfalar
Filoktetes — Meliboia Kralı Poias’ın oğlu
Herakles — Kahraman
ÖZET
Prologos
Sahne yerleşim olmayan Lemnos Adası’nın kayalık sahilinde sahne açılır.
Odysseus, Neoptolemos’a hitap ederek konuşmaya başlar. Agamemnon ve Menelaos’un emri üzerine, Meliboia Kralı Poias’ın oğlu Filoktetes’i bir zamanlar burada terk etmiştir. Çünkü Filoktetes’in ayağındaki yara iltihap kapmıştır. Kökü kokuyordur ve feryat figan ederek, orduyu rahatsız ediyordur. Bu yüzden onu burada terk etmişlerdir. Neoptolemos’tan Filoktetes’in saklandığı mağarayı bulmasını ister.
Neoptolemos mağarayı bulur ama Filoktetes orada değildir. Odysseus, Filoktetes’in kendisini öldürmek istediğini bu yüzden Neoptolemos’un verdiği emirleri dinlemesini ister. Neoptolemos ilk önce onun güvenini kazanmalıdır. Akhalar Truva’ya onu zorla getirmelerine rağmen, babasının silahlarını Odysseus’a layık gördüklerini; bu yüzden onlara kızıp, orduyu terk ettiğini söylemesini ister. Truva’yı fethetmek için Filoktetes’in okuna ve yayına ihtiyaçları vardır, bu yüzden yalanlar söyleyerek onun güvenini kazanmalıdır. Yalanlar Neoptolemos’un huyu olmamasına rağmen, zafere giden yolda her şey mübahtır.
Neoptolemos bunların kendisini utandırdığını onu hileyle değil, ikna ederek yola getirmek istediğini söyler. Odysseus da ne ikna edebileceğini ne de kaba kuvvetle yola getirebileceğini belirtir. Filoktetes de hedefini şaşmayan oklar vardır. İşte Truva da sadece bu ok ve yayla fethedilebilecektir. Neoptolemos ciddiyeti fark eder ve Odysseus’un önerisini kabul eder.
Odysseus, Filoktetes’in kendisine düşman olduğunu bildiğinden gemi de gizleneceğini, eğer dönmezse birilerini kontrole göndereceğini belirtir.
Parados
Koro, bu adamın kim olduğunu nerede yaşadığını sorar. Neoptolemos ile koro, Filoktetes’in haline acırlar. Neoptolemos bir yerde sırf Filoktetes şaşmaz okunu yanlış zamanda yöneltmesin diye, tanrılardan birinin onu yıllarca burada yalnız bıraktığını söyler. Filoktetes toplumun dışladığı biridir. Koro, Filoktetes’in sesini duyduğunu söyler.
I. Epeisodion
Filoktetes sahneye girer. Sağ ayağı topallamaktadır ve giyimi, saçları kötü haldedir, elinde okunu ve yayını tutmaktadır. Filoktetes onlara kim olduklarını sorar. Neoptolemos Yunanlı olduğunu söylediğinde, anadilini tekrar duymanın mutluluğunu yaşar. Neoptolemos, Sykros’tan geldiğini ve Akhilleus’un oğlu olduğunu söyler. Filoktetes, Neoptolemos’un Lykomedes’in torunu olduğunu bilir ve burada ne yaptıklarını sorar. Neoptolemos, Truva’dan döndüğünü söylediğinde Filoktetes, onu giderken gemilerde görmediğini belirtir. Neoptolemos sefere sonradan katıldığını onu tanımadığını söyler.
Filoktetes bunu duyduğuna üzülür. Kendisi unutulmuştur. Bu yüzden kendisini tanıtmaya başlar. Herakles’in silahlarını taşıyan, Poias’ın oğlu Filoktetes olduğunu söyler. Zehirli bir yılan onu ısırınca seferin iki komutanı (Agamemnon ve Menelaos) ile Kephalonialıların kralı (Odysseus- aşağılama var) onu Khryse’nin Adasından onu buraya getirip terk etmişlerdir. Avlanarak, mağarada yaşayarak bugünlere gelmiştir. Adada yerleşim olmadığından kimse gelmemektedir. Yanlışlıkla gelen tek tük kişiler de onu memleketine götürmeyi kabul etmemiştir. Onu buraya bırakanların başına da aynısının gelmesini diler.
Neoptolemos onu anladığını söyler, kendisi de Odysseus ile Atreusoğullarının zulmünü yaşamıştır. Babasını öldüren bir ölümlü değil, Apollon’dur. Filoktetes, Akhilleus’un öldüğünü duyunca şaşırır. Phoiniks (babasının öğrenmeni) ve Odysseus’un Sykros’a geldiğini, Akhilleus’un ölümünden sonra eğer Neoptolemos gelmezse, Truva’nın alınamayacağını söylediklerini anlatır. Böylece onlarla yola çıkmıştır. Truva’ya varınca Agamemnon’dan babasının silahlarını istemiştir ama Odysseus’a verdiklerini söylemişler ve onu aşağılamışlardır. Baştakiler kötülüğe bulaşınca, halka da kötülüğü öğrettiklerini söyler Neoptolemos, bu yüzden geri dönmüştür.
Filoktetes, bu olanlara şaşmamaktadır ama nasıl Aias’ın bu haksızlığa izin verdiğini anlayamamıştır. Neoptolemos onun da öldüğünü söyleyince, Filoktetes üzülür. Diomedes ile Laertes’in başına kalan Sisypos’un dölü (Odysseus) hala yaşarken bu yiğitlerin ölmesi üzücüdür. Nestor’u sorar. Neoptolemos da onun yaşadığını ama oğlu Antilokhos’un öldüğünü söyler. Bu sefer Patraklos’u sorar ama o da ölmüştür. Bu sefer çenesi kapanmayan Thersites’i sorar, Neoptolemos onu görmediğini ama yaşadığını duyduğunu belirtir. Filoktetes kötülerin hep yaşadığını söyler. Neoptolemos artık gitmeleri gerektiğini söyleyince, Filoktetes kendisini de yanına alması için yalvarır. Adaya gelenlere babasına haber yollamalarını istemiştir ama hiç yardım gelmediğine göre babası da ölmüş olmalıdır. Yine de memleketine dönmeyi çok istemektedir Filoktetes. Neoptolemos kabul eder.
Sahneye tüccar kılığına girmiş iki tayfa girer. Neoptolemos’a Truva’dan dönerken onun burada olduğunu öğrendiklerini ve Argosluların onun hakkında bir karara vardıklarını ona anlatmak için buraya geldiklerini söylerler. Phoiniks ve Theseus’un oğulları (Akamas ile Demephon) onu yakalamak için peşine düşmüşlerdir. Odysseus ile Diomedes de Filoktetes’in peşine düşmüştür. Neoptolemos bunun sebebini sorar. Tüccar da bir gün Odysseus’un Priamos’un oğlu kahin Helenos’u yakaladığını ve Helenos’un Filoktetes geri getirilmezse, Truva’nın fethedilemeyeceğini söylediğini anlatır. Bu yüzden Odysseus, Filoktetes’in peşine düşmüştür. Filoktetes, Odysseus’un babası Hades’ten dönerse, Truva’ya geri dönmeye ikna olacağını söyler. (Sisyphos’un hikayelerinden biri) Tüccarlar sahneden çıkarlar.
Filoktetes hemen yola koyulmak ister. Bu yüzden oklarını ve ağrısına iyi gelen otlardan toplamak için Neoptolemos ile sahneden çıkarlar.
I. Stasimon
Koro anlatmaya başlar. Zeus, İksion karısına sarkıntılık yaptı diye onu hızla dönen çembere bağlamıştır. Zavallı Filoktetes gibisini o günden beri ilk kez duymuşlardır ama sonunda kurtulacaktır.
II. Epeisodion
Neoptolemos ile Filoktetes sahneye geri gelir. Filoktetes ağrılarından duramamaktadır. Silahlarını Neoptolemos’a emanet eder, bu ağrılar geçince derin bir uykuya dalabilmektedir. Bu silahlar Herakles ile kendisine büyük acılar tattırmıştır, şimdi Neoptolemos’un onları korumasını ister. Filoktetes, bir zamanlar bu silahlar için Herakles’i nasıl öldürdüyse, Neoptolemos’un da kendisini Lemnos volkanına atıp bu acıları dindirmesini ister. Filoktetes, kendisini terk etmemesini diler ondan ve acılar içinde uzaklaşır.
II.Stasimon
Filoktetes uyumaktadır. Neoptolemos silahları alıp onu terk etmek istememektedir. Koro rüzgarın döndüğünü ve doğru davranıp davranmamanın ona kaldığını hatırlatır.
III. Epeisodion
Filoktetes uyanır ve onların beklediğini görünce sevinir. Neoptolemos kalkmasına yardım eder ama artık daha fazla dayanamayacaktır. Filoktetes sürekli kendisini adada bırakma kararı aldığından korkar. Ancak Neoptolemos doğruları itiraf eder. Filoktetes’i bırakmayacaktır ama Atreusoğullarına götürecektir. Filoktetes ondan tiksinir, silahlarını gasp edip onu memleketine götürecekken, Truva’ya götürmek istemektedir. Şimdi silahları da giderse artık bu adada avlanamayacak, hayvanlara av olacaktır. Eğer bu yoldan dönmezse ona beddualar edeceğini söyler. Neoptolemos, Sykros’tan yola hiç çıkmamayı diler. Filoktetes onun kötü biri olmadığını ama kötülerin etkisinde olduğunu söyler. O esnada Odysseus saklandığı yerden çıkar.
Neoptolemos’un silahları geri vermesini engeller, Filoktetes’i de zorla götürecektir, bu tanrıların emridir. Filoktetes, tanrıları yalanlarına ortak etmesine kızar. Kayalıklara gidip intihar etmeye kalkar ama Odysseus zin vermez. Filoktetes, bu dürüst çocuğu da yalanlarına alet edip, vicdan azabı çektirdiği için ona kızar. Kendisi bir zamanlar isteyerek 7 gemi ile bu sefere katılmıştır ama Odysseus’u zorla getirmişlerdir. Buna rağmen kendisi adada terk edilmiştir.
Odysseus, kendisinin de yeri geldiğinde dürüst olduğunu ama önemli olanın zafer olduğunu söyler. Gelmek istemiyorsa onu terk edecektir. Silahlar artık elindedir ve ondan aşağı kalmayan okçulukta usta Teukros vardır ellerinde hem de. Neoptolemos, gemi hazırlanana kadar Filoktetes’e zaman tanıyacaklarını söyler, kim bilir belki fikrini değiştirecektir. Neoptolemos ile Odysseus sahneden çıkarlar.
3. Stasimon
Filoktetes ve koro konuşur. Filoktetes ağıt yakar, ölmek istemektedir. Koro, onların da emir kulu olduğunu söyler ve Filoktotes’i Truva’ya gelmeye ikna etmeye çalışır. Ancak Filoktetes intihar etmek istemektedir.
Eksodos
Neoptolemos, ok ve yayı tutarak sahneye girer. Odysseus da arkasından gelir. Neoptolemos, utanç verici hatasını düzeltmek için okları ve yayı Filoktetes’e geri verecektir. Odysseus, Akha ordusunun onu cezalandıracağını söyler ama Neoptolemos adalet istemektedir. Odysseus ona kızarak sahneden çıkar. Filoktetes, Neoptolemos’un hilesine hala kızgındır ama Neoptolemos silahları ona geri verir. Odysseus bunu engellemek için geri döner ama Neoptolemos, Filoktetes’in Odysseus’u vurmasını engeller. Böylece Odysseus sahneden geri çıkar. Filoktetes, Neoptolemos’u affeder. Neoptolemos, Khyrse tapınağında sunağa çok yaklaştığı için evcil yolanın onu soktuğunu ve bu yaranın iyileşmeyeceğini söyler ona. Ancak Truva’ya gelip Asklepios’un oğullarına (Makhaon) kendisini tedavi ettirebileceğini, hem Neoptolemos hem de bu yenilmez oklarla Truva’yı da fethedebileceklerini belirtir. Helenos bütün bunları hayatı üzerine kehanet etmiştir.
Filoktetes, hala ölmek ister. Bu iyi niyetli çocuk haklıdır. Ama Odysseus’u Atreusoğullarını görmeye katlanamamaktadır. Babasının silahlarını çalan bu adamlarla Neoptolemos’un iş birliğini anlayamaz. Sykros’a gitmeyi teklif eder yine. Neoptolemos, onu tedavi edecek hekimlere götürmek konusunda ısrarcıdır. Filoktetes yine de kabul etmez. Böylece, Sykros’a gitmeye karar verirler. Filoktetes veda etmek için toprağı öper ve o esnada Herakles ortaya çıkar.
Herakles, Zeus’un buyruklarını iletmek için gelmiştir. Filoktetes’ten Truva’ya gitmesini ister. Yarasını iyileştirecek ve okları ile Paris’i vurarak, şöhrete kavuşacaktır. Yüklü ganimetlerle de ülkesine dönecektir. Neoptolemos’a da birbirlerini kollamalarını söyler. Çünkü Truva ikinci kez yine Herakles’in okları ile fethedilmelidir. Ülkeyi yağmalarken, tanrılara saygı göstermeyi unutmamalarını söyler.
Filoktetes ve Neoptolemos onun sözlerine uyacaklarına söz verirler. Filoktetes adasına veda eder. Apollon’un pınarlarına (Apollon, Filoktetes için bal ve şarap akan iki pınar yaratmıştır) ve Hermes dağına veda eder. Böylece oyun biter.
Kaynak için tıklayınız.
