Aias, Sofokles’in günümüze ulaşan yedi oyunundan biridir. Sofokles bilindiğine göre dindar biridir; bundan dolayıdır ki oyunlarında karakterler tanrılar karşısında çaresizdirler.
Aias, Sofokles’in günümüze ulaşan en eski tragedyasıdır ve MÖ 450–442 arasında yazıldığı tahmin edilmektedir. Aias, Salamis Kralı Telamon ile Periboia’nın oğludur. Akhilleus ise kuzendir; Akhilleus’un babası Peleus ile Telamon kardeştir. Aias, Akhilleus’tan sonra Akha Ordusunun en güçlü askeridir ve on iki gemisi ile Truva Savaşı’na katılmıştır. Akha ordusunda iki Aias vardır; diğeri Lokrislilere Oileusoğlu’dur. Birbirlerinden ayırmak için Telamon oğlu Büyük Aias (Great Ajax) olarak tanınır.
Aias’ın kalkanı İlyada’da uzun uzun anlatılır.
Aias yaklaştı kule gibi kalkanıyla,
usta derici Tykhios yapmıştı o tunç kalkanı,
kalkan yedi kat tosun derisindendi,
Tykhios Hyle’deki evinde otururdu,
yedi kat tosun derisinden yapmıştı bu parlak kalkanı
bir kat da tunç geçirmişti yedincinin üstüne.
Aias, Hektor ile birebir savaşır ama bu düelloda kimse kazanamaz. Bunun üzerine birbirlerine hediyeler verirler. Aias’ın ve Hektor’un sonu bu hediyelerden olur.
Gel, değerli armağanlar verelim birbirimize,
şöyle desin Akhalarla Troyalılar:
Yürek yakan kinle dövüştüler, ama
gene de dostça anlaşıp ayrıldılar.”
Böyle dedi, ona gümüş kakmalı bir kılıç verdi,
kılıcın hem kını vardı, hem iyi kesilmiş kemeri.
Aias da ona bir kuşak sundu,
pırıl pırıl kırmızı benekli.
Akhilleus öldükten sonra, Akhilleus’un silahlarının nasıl paylaşıldığına dair üç farklı hikaye vardır:
- Miletoslu Arktinos, Küçük İlyada: En korkulan Akha Savaşçısını belirlemek üzere Truva’ya casuslar gönderilir
- Midilli Leshes, Aithiopis: En korkulan kişiyi Truvalı tutsaklara sorarak belirleme
- Pindaros, Nemea: Akhalar bu konuda oylama yapar ve oylar sayılırken hile yapılır.
Sofokles üçüncüyü doğru kabul eder. Her durumda silahların Aias yerine Odyseus’a verilmesi kararlaştırılır. Böylece Aias, Akhalara çok kızar ve onlardan intikam almaya çalışır.
- Ordunun en güçlüsü Akhilleus ve Aias olduğu için, onların karargahları en iki uçta bulunmaktadır.
- Salamis Adası, Atina’ya yakın bir konumdadır ve Gaia ile Hephaistos’un oğlu Erekhteus’u ataları olarak kabul ediyorlardı.
- Koro, Odyseus’u Sysphos’un dölü diye anar. Bunun sebebi Korinthos’un kurucusu olan Sysphos, Odyseus’un annesi Antikleia onun babası Laertes ile evlenmeden önce, Sysphos ile beraber olmuştu. Bu yüzden Odyseus’un Sysphos’un oğlu olduğuna dair söylentiler mevcuttur.
Ayrıca İlyada Özeti yazımıza göz atabilirsiniz.
Sofokles’in öteki oyunları için:
Kişiler
Athena: Tanrıça
Odyseus: İthaka Kralı
Aias: Salamis Kralı
Koro: Salamis Adalı tayfalar
Tekmessa: Aias’ın eşi, Truvalı esir kadın
Teukros: Aias’ın kardeşi
Agamemnon: Akha ordusunun komutanı
Menelaos: Sparta Kralı
Haberci
Prologos
Sahne, Aias’ın çadırının önünde açılır.
Athena theologeion’da (Antik tiyatrolarda tanrıların konuşması için yukarıda bir balkon bulunurdu. Sofokles bu balkonu nadiren kullanırdı) durmaktadır ve yaklaşan Odyseus’u görür. Athena, Odyseus’un koruyucu tanrıçasıdır. Ona burada sinsice ne aradığını sorar. Odyseus, akşam birilerinin Akhaların sürülerini katlettiğini öğrendiğini ve Aias’tan şüphelendiğini tanrıçaya açıklar. Athena, şüphelerinde haklı olduğunu akşam Aias’ın çıldırdığını ve hepsini öldürmek için onların çadırlarına koştuğunu ancak bunu kendisi fark ederek Aias’ı kandırdığını ve Akhalara saldırdığını saanarak, sürüye saldırttığını anlatır ve Aias’ı çadırından dışarı çıkması için çağırır.
Aias elleri kanlı ve çıldırmış olarak çadırından çıkar ama Athena’nın etkisi ile Odyseus’u görmez. Athena ona ne yaptığını sorar ve Aias, Agamemnon ve Menelaos dahil Akhaları öldürdüğünü, Odyseus’u ise içeride tuttuğunu ve ona işkence ederek öldüreceğini anlatır. Halbuki içeride tuttuğu yaralı bir hayvandır. Odyseus, bu adam kendi düşmanı olsa bile düştüğü çılgınlığa üzülür. Athena onu, diğerlerine haber vermesi için gönderir.
Epeisodion 1:
Phrygialı Teleutas’ın kızı Tekmessa Akhalara esir dümüş ve Aias ile evlenmiştir. Çadırdan çıkar ve Aias’ın düştüğü çılgınlığı Koroya söyler. Çadırında elleriyle öldürdüğü hayvan sürüsü bulunmaktadır. Hatta bir kocu çılgıncasına kırbaçlamıştır da. Ancak şimdi kendisine gelmiştir ve yaptıklarının farkına vardığı için dehşet içindedir. Tekmessa her şeyi teker teker anlatır koroya ve Aias’ın kendisine bir şey yapacağından korktuğunu belirtir.
Aias’ın iniltileri gelir ve Tekmessa çadırın kapısını açar. Aias hayvanların ölüsü arasında oturmaktadır. Koro’dan kendisini öldürmeye yardım etmelerini ister. Agamemnon ile Menelaos’u öldüreceğine, suçsuz hayvanları öldürmüştür ve herkese rezil olmuştur. Akhilleus olsaydı, silahlarını ona vereceğini belirtir ve her şeyin sebebinin Athena olduğunu da ekler. Babası Telamon zamanında Herakles ile Truva’yı savaşta yenmiştir ve Truva Kralı Priamos’un kız kardeşi Hesione’u cariye olarak kendisine almıştır, Teukros isimli bir oğulları bile olmuştur. Ama Aias, babasından yıllar sonra buraya gelmiş ve böyle bir çılgınlığın içine düşmüştür. Şimdi ganimet olmadan eli boş babasının yanına dönmek ona yakışmayacaktır. Bir çıkış yolu bulmalıdır.
Tekmessa ve Koro, ona bu düşüncelerden kurtulması için yalvarır. Tekmessa eğer o ölürse kendisinin ve oğlunun Akha ordusuna köle olacağını söyler. Aias oğlunu çağırtır ve onu kardeşi Teukros’a emanet ettiğini, kendisi öldükten sonra da babası Telamon’un ona bakmasını istediğini açıklar.
Epeisodion 2:
Aias, çadırdan çıkar ve yaptıklarından arınmak için yakındaki çaya gideceğini söyler. Artık aklı başına gelmiştir ve Atreusoğulları ile daha fazla kavga etmeyecektir. Aias ayrıca ayak basılmadık bir yere vardığında da kılıcını gömecektir. Bu kılıcı ona Hektor hediye etmiştir; bütün gün süren düelloda berabere kaldıkları için. Ancak düşmandan gelen hediyeden yarar gelmeyeceği eski bir Yunan inancıdır ve Aias için de gerçekten öyle olmuştur. Böylece sahneden çıkar.
Ardından Koro, Aias’ı daha iyi gördükleri için neşelenir.
Epeisodion 3:
Sahneye haberci girer. Aias’ın kardeşi Teukros, Mysia’dan dönmüştür ve başkomutan çadırına uğrayınca, çılgın Aias’ın kardeşi olduğu için Argoslular onu öldürmek istemişler ve kavgaya tutuşmuşlardır. Yaşlılar araya girerek kavgayı durdurmuştur. Teukros bunun üzerine kahin Kalkhas ile görüşmüştür.
Kalkhas ona Aias’ın iki kere hybris yani tanrılara kibirli davrandığını belirtmiştir. Bunlardan ilki babası Telamon onu savaşa uğurlarken yanına bir tanrıyı da alması gerektiğini söylediğinde; zayıfların bile tanrıların yardımı ile kahraman olabileceğini ama kendisinin onlara ihtiyacı olmadığını söyleyerek yapmıştır. İkincisi ise savaş esnasında Athena ona emir verdiğinde; kendisinin savunduğu kanadın asla kırılmayacağını bu yüzden tanrıçanın gidip başkalarına yardım etmesi gerektiğini söyleyerek yapmıştır. Bunun içindir ki Athena’nın gazabına uğramıştır ve bütün gün çadırdan çıkmazsa belki bundan kurtulabileceğini; çünkü tanrıçanın gazabının uzun sürmediğini söyler Teukros’a. Böylece Teukros’ta Aias için hemen bir haberci gönderir.
Ancak haberci geldiğinde Aias’ın çoktan gittiğini öğrenir ve geciktiği için üzülür. Böylece koro dahil herkes Aias’ı aramak için sahneden çıkar. (Koronun sahneden çıkması Yunan Tragedyalarında çok nadir rastlanır)
Sahne ıssız bir kumsalda tekrar açılır. Aias, kılıcını dimdik gömmüştür. Hayata veda ederek, kendisini kılıcının üzerine atar ve intihar eder.
Tekmessa ve koro sahneye girer ve Aias’ı aramaya başlar. En sonunda Tekmessa onun cesedini bulur. Koro her şeyin sebebinin o silahların ödül olarak verileceği kahramanlık yarışması olduğunu söyler.
Epeisodion 4:
Teukros sahneye girer. Abisinin öldüğünü öğrenince çok üzülür. Ne yapacağını bilemez. Nasıl Salamis’e yanında bir de abisinin köle bir kadından olma çocuğuyla dönecektir? Babası Telamon, onu mirasa konmak için abisini suçlamayacağı ne malumdur?
(Mitolojik hikayelere göre gerçekten Telamon, Teukros’u böyle suçlar ve kovar. Teukros, yeğeni ile birlikte Kıbrıs’a giderek, Salamis kentini kurar. Gerçekten de böyle bir kent kurulmuştur.)
Aias’ın ölümünün Hektor’dan gelmesi ne acıdır. Hektor da aynı şekilde, Aias’ın hediye ettiği kemerle Akhilleus tarafından savaş arabasına bağlanıp yerde sürüklenerek son nefesini vermiştir.
Sahneye Menelaos girer ve derhal cesedi bırakmasını ister. Aias’ın Akhalara dost olduğunu sandıklarını ama onun hepsini kılıçtan geçirmek istediğini ve bir tanrıçanın yardımıyla bu hiddetinin hayvan sürülerine yöneltildiğini belirtir. Bu yüzden cesedi sahilde kuşlar tarafından yenmesi için terk edilecektir. (Cesed uygun şekilde gömülmezse, ruh iki dünyada da huzur bulamaz.) Aias hayattayken onların emirlerine uymamaktadır, eğer emirlere uyulmazsa disiplin sağlanamaz. Aias kibirli ve küstah olduğu için cesedi böyle terk edilecektir.
Teukros, Aias’ın hür olduğunu, dolayısıyla ona ve ordusuna böyle emir veremeyeceğini söyler. Zamanında kırk altı kral Helen’e talip olmuştur. Babası onların düşmanlığından korktuğu için, Odyseus’un tavsiyesine uyarak damadı Helen’in seçmesine ve diğerlerininde buna saygı göstererek bu evliliği koruyacağına yemin etmesine karar verilmiştir. Aias da talip olanlar arasındadır ve bu yemin dolayısıyla Truva’ya gelmiştir.
Menelaos’a seçimde hile yaptığı için Aias’ın ona sinirli olduğunu ve hala o hayattayken; onlar için savaşmaya gelen Aias’ın cesedine böyle bir saygısızlık yapılmaması gerektiğini söyler Teukros ve Menelaos’u kovar.
Eksodos
Sahneye Agamemnon girer ve Teukros’u aşağılamaya başlar. O ki bir köledir ve haddini bilmelidir. Hakemlerin kararına bu şekilde karşı gelinirse bir düzen kurulamaz. İri cüsseliler değil, her zaman akıllılar galip gelir. Teukros da aklını başına devşirmezse sonu abisi gibi olacaktır.
Teukros da sinirlenir. Savaşta kaç kere onları kurtaran Aias olmasına rağmen nasıl bu kadar kolay unutulabilir? Ayrıca kendisi değil midir ki barbar Frig soyu Tantaros’tan gelen? Babası değil midir özkardeşine kendi çocuklarını yediren? Annesi de Giritli bir yabancıdır ve babası başkasıyla yattı diye onu denize atmıştır. Böyle bir soydan gelen biri, Teukros’un soyuna laf etmemelidir. Teukros, Telamon’un oğludur. Herakles, Telamon’a yiğitliği dolayısıyla Truva Kralı Laomedon’un kızı Hesion’u vermiştir ve annesi de bir prensestir.
Sahneye Odyseus girer; bağırışmaları duymuştur. Odyseus, Agamemon’a Aias’ın ölüsünü gömmesi gerektiğini çünkü gerçekten Akhilleus’tan sonra en önemli kahramanın o olduğunu söyler. O artık ölüdür ve tanrıların yasasına uyulmalı ve gömülmelidir. Kısa süre atışırlar ama Agamemnon ölünün gömülmesine ikna olur ve sahneden çıkar.
Koro ve Teukros, Odyseus’un davranışı dolayısıyla ona saygı duyarlar. Odyseus cenazeye yardım etmek istese de Teukros ölüyü gücendirmemek için kabul etmez ama dost olurlar. Böylece Odyseus sahneden çıkar ve kalanlar cenaze hazırlıklarına başlar.
Kaynak için tıklayınız.
