Sofokles, M.Ö. 496 yılında Atina yakınlarındaki Kolonos kentinde doğmuştur. Tüm yaşamını Atina’da geçirmiştir ve ünlü Peloponnesos Savaşları sırasında Atina’nın başına geçen on kişilik kurulda yer almıştır. M.Ö. 405 ya da 406’da hayatını Atina’da kaybetmiştir. Komedyen Aristofanes, Sofokles’in yüz otuz oyun yazdığını belirtir ancak bunların arasından sadece yedi tanesi günümüze ulaşmıştır.

Sofokles’e ait ve günümüze neredeyse tam metin ulaşan Oidipus Rex, Oidipus Kolonos’ta ve Antigone trajedileri birbirlerine zincirleme bağlı olan olayları konu alırlar.

Sofokles, ölümünden kısa bir süre önce Oidipus Kolonos’ta isimli oyunu yazmıştır ve yine Sofokles olarak bilinen torunu tarafından oyun, M.Ö. 401’de Dionysia Şehir Festivalinde sergilenmiştir.

Tragedya Öncesinde Olanlar

Oidipus Kolonos’ta isimli tragedya öncesinde olan olaylar yine Sofokles’in Oidipus Rex oyunun konusudur. Oidipus, istemeden babasını öldürüp, annesi ile evlenmiş Thebai kralıdır. Kente salgın gelince, sebebini araştırmaya başlar ve sonunda işlediği korkunç günahı öğrenir. Böylece annesi ve eşi olan Iokaste kendisini asarak intihar eder. Oidipus ise gözlerini kör eder. Daha sonra Thebai kenti tarafından sürgün edilir. Bu sürgün kararına özoğulları Polyneikes ve Eteokles karşı çıkmazlar. Oğullarına kızgın bir şekilde kızları İsmene ve Antigone eşliğinde, Oidipus memleketini terk eder ve Atina yakınlarındaki Kolonos kentine gelir. Oidipus Kolonos’ta oyunu, bundan sonra olan olayları konu alır.

Sofokles’in öteki oyunları için:

• Oidipus Rex

• Antigone

• Aias / Ajax

• Elektra

• Filoktetes

• Trakhisli Kadınlar

Tragedya Özeti

Kişiler

OİDİPUS – Thebai’nin eski kör kralı
ANTİGONE – Oidipus’un kızı
İSMENE – Oidipus’un kızı
THESEUS – Atina kralı
KREON – Oidipus’un hem annesi hem de eşi Iokaste’nin erkek kardeşi
POLYNEİKES – Oidipus’un oğlu
YABANCI – Atinalı bir adam
KORO – Kolonoslu ihtiyarlar
KOROBAŞI
HABERCİ

Kolonos’a varış

Sahne, Kolonos’ta (Atina’ya çok yakın bir yer) üç intikam tanrıçası Erinyelere adanmış sık ağaçlık bir koruda başlar. O bölgeye adını da veren Kolono Heykeli görülmektedir. Yaşlı ve kör Oidipus ile kızı Antigone sahneye girer.

Oidipus kızına nereye geldiklerini sorar. Kızı da Atina’nın silüetini gördüğünü belirtir. Her yerde defne, zeytin ve asma olduğu için kutsal bir yerde olduklarını tahmin eder ve babasını bir taşın üzerine oturtur. O esnada bulundukları yerden bir yabancı geçer. Kızının yardımı ile Oidipus yabancıyı durdurur ve nerede olduklarını sorar. Yabancı şu an oturduğu yerin kutsal olduğunu, Erinyelere diğer bir değişle Eumenidlere ait olduğunu ve hemen çıkması gerektiğini söyler. Erinyeler yani öfkeliler çevre düzenini sağlamak için kural dışına çıkanları ölümlü ya da ölümsüz insafsızca cezalandıran tanrıçalardır, suçluları cezalandırırlar bu yüzden onlara eumenidler yani hayırlılar da denmektedir.

Oidipus yaşlı olduğundan kalkamayacağını ancak onlara dua edeceğini söyler ve bir kez daha nerede olduğunu sorar. Adam da Poseidon ve Prometheus’a adanmış kutsal bir alanda olduğunu söyler. Kolono heykeline işaret ederek, “bu heykelin bizi koruduğuna inanılır bu yüzden şehre Kolonos denmektedir.” diye ekler. Kent Egeus’un oğlu Theseus isimli kralın emri altındadır. Oidipus, kralla konuşmak istediğini belirtir. Yabancı buna şaşırır ama burada yaşayan halkla konuşup yardım edip etmeyeceğine karar vereceğini bildirir ve gider.

Kehanet

Oidipus, kızı Antigone’ye Apollon’un kehanetiden bahseder. Kehanete göre, Oidipus bir sürü acı çektikten sonra tanrılara saygısı karşılığında sonsuz mutluluğa erişecektir. Yaşamının son diliminde, sürgüne gidip orada öleceğini, bunları haber veren yer sarsıntısı ya da yıldırım gibi işaretler de göreceğini belirtir. Buraya gelmesinin sebebi de işte bu kehanettir ve Oidipus artık ölümü dilemektedir.

Koro (yaşlı adamlar) sahneye girer ve Oidipus’u aramaya başlarlar. Çünkü koruya girerek, Erinyelere saygısızlık etmiştir. Oidipus, kızının yardımıyla karşılarına dikilir ve onu suçlamamalarını söyler. O ülkenin geleneklerine uyarak kutsal korudan çıkar. Koro ona soyunu sorar. Oidipus tereddüt etse de Laios’un oğlunu duyup duymadıklarını sorar ve koro dehşete düşer. Labdokos’un oğullarını tanır mısınız der ardından. (Labdokos, Oidipus’un dedesidir, Laios ise babası) Koro iyice dehşete düşer. Oidipus’u tanır mısınız peki diye sorar sonunda. Koro geri geri gitmeye başlar ve defol buradan derler. Antigone araya girer ve onlara babasını dinlemeleri için yalvarır. Oidipus, krallarıyle görüşmek istediğini belirtir. Koro ise krallarına haber gönderdiklerini, zaten çağıranın adını duyduğunda geleceğini söylerler.

İsmene

O esnada Antigone heyecanla babasına kız kardeşi İsmene’nin geldiğini söyler. İsmene sahneye girer. Babasının başına gelen felaketlerden dolayı çok üzgündür. Kendisine sadık kalan kölesiyle haberler getirdiğini iletir. Ancak Oidipus, neden erkek kardeşlerinin bu haberi getirmediğini sorar ve hayıflanmaya başlar. Mısır’da erkekler dokuma dokurken, kadınların gündelik işleri hallettiğini söyler ve kendi ailesinde de durumun böyle olmasına üzülür. İki oğlu kız gibi evlerinde kalırken, iki kızı erkek gibi yanındadır. Oidipus, İsmene’nin ona yaptığı iyilikleri hatırlar. Ülkeden kovulduğunda, kızı onu korumuştur.

İsmene sözü alır ve babasına haberini açıklar. Erkek kardeşleri, soylarının başına gelen felaketler yüzünden Thebai tahtını Kreon’a bırakmaya karar vermiş olmalarına rağmen(Kreon, Oidipus’un annesi ve aynı zamanda karısı Iokaste’nin erkek kardeşidir), bir tanrının müdahalesi ile her ikisi de tahtı ele geçirmek istemişler ve sonunda, küçük olan Eteokles büyük kardeş Polyneikes’i kovmuştur. Bu yüzden Polyneikes, Mora Yarımadasındaki Argos ülkesine gidip ülkenin prensesi ile evlenmiş ve yeni arkadaşlar edinmiştir. Şimdi ise Kadmos’un ovasını yani Thebai kentini ele geçirip ünlü olacağını söylemektedir. Kahinlerin dediğine göre de Thebaililer bir gün Oidipus’u ölü ya da diri ele geçireceklermiş; çünkü mutlulukları buna bağlıymış. Son olarak da Kreon’un, Oidipus’u Thebai kentine geri götürmek için yola çıktığını haber verir.

Oidipus, o kadar felaketten sonra ülkesi onu sürgün etmek istediğinde oğullarının ses çıkarmayıp, iki bakire kızının onun arkasında olmasına kederlenir yine. Kim olursa olsun Thebai’ye bir daha geri dönmeyeceğini belirtir ve korodan yani Kolonos halkından kendisini korumasını talep eder.

Koro ona ne kadar acınacak durumda olduğunu belirtir ve korusuna hakaret ettiği Erinyelere kendisini affettirmesi gerektiğini söylerler. Bunun için ellerini temizleyip kurumaz pınarın oradaki iki şarap çanağına körpe dişi koyunun yeni kırılmış tüylerinden taç örmesini sonra da içine su ve bal doldurup, güneşin doğduğu yönden dökmesini söylerler. Sonra da zeytin dalı koyup, onlara dua etmelidir. İsmene, babası yerine Erinyelerden af dilemek için gider.

Sonra koro, Oidipus’un başına gelen felaketlerin dünyanın her yerinde anlatıldığını ama onun ağzından dinlemek istediklerini belirtir. Oidipus, bilmeden annesi ile evlendiğini ve bu çocuklarının da annesinden olduğunu anlatır. Yani İsmene ve Antigone, hem kızları hem de kız kardeşleridir. Üstüne üstlük kendi öz babasını da bilmeden öldürmüştür. Koro, felaketlerin gerçekliği karşısında şok geçirir.

Theseus

Theseus, sahneye girer ve sözü alır. Kendi elleriyle gözlerini oymuş Oidipus’a seslenir. Onu duyduğunu ve kendisinin de Oidipus gibi sürgünde büyüdüğünü, yüreğinin ona karşı merhamet dolu olduğunu beliritir.

Oidipus, Theseus’a önce teşekkür eder ve hediye olarak kendi bedenini getirdiğini, nedenini Oidipus’un kendisi öldükten sonra anlayacağını ekler. Fakat, öz oğullarının, Oidipus’u Thebai’ye geri götürmek istediğini belirtir ve kendisini korumasını talep eder. Böylece Zeus’un ve Apollon’un bildirdiği üzere, Thebailer, Atina’ya bir gün saldırdığında, Atina topraklarının altında yatan Oidipus’un cesedi Atina’yı koruyacaktır.

Theseus böyle bir kehaneti duyduğunu zaten kendisinin misafirperver olduğunu ve onu koruyacağını söyler ve sahneden çıkar.

Kreon

Koro, Kolonos ve Atina’nın güzelliklerini anlatmaya başlar. Athena’nın koruduğu zeytin ağaçlarını, Dionysos’un kutsal eğlencelerini burada yaptığını, yemişleri hiçbir yerde olmayan ağaçları ve atlardan ilk yararlanan halkın kendilerinin olduğunu anlatırlar.

Sonra sahneye Kreon girer. Kreon, Oidipus ve kızının dilenci gibi dolaşmasının ne kadar üzücü olduğunu, kendisinin ve Thebai halkının onu geri çağırdığını belirtir ve dönmesini talep eder.

Oidipus ise, kendisini sürgüne en başta Kreon’un gönderdiğini, ama şimdi, Apollon’un kehaneti dolayısıyla kendisini geri götürmek istediğini bildiğini ve onunla gitmeyeceğini söyler.

Kreon bu cevaba çok kızar. Kızlarından birini kaçırmıştır ve askerlerine, kızı Antigone’yi de almaları için emreder. Korobaşı ve Oidipus buna engel olmaya çalışır ancak Kreon korobaşına Oidipus’u alıp gideceğini, ülkenin kralı isterse buna mani olmayı deneyebileceğini belirtir.

Theseus

Theseus sahneye kızgınlıkla girer, bu olayı duyduğu için Poseidon’a sunusunu yarım bırakarak gelmiştir. Oidipus, iki kızını, Kreon’un kaçırdığını söyler. Theseus hemen korumalarını, kızları bulmaları için gönderir ve Kreon’a yaptığının büyük ayıp olduğunu, birinin ülkesine gelip, haklı sebepleri olsa bile kralın izni olmadan böyle hareket edemeyeceğini söyler. Kızları geri getirmeden hiçbir yere gitmesine izin vermeyeceğini de ekler.

Kreon, buraya sebepsiz gelmediğini, Atinalıların kendi soyundan olmayan insanları kentlerinde zorla tutamayacağını belirtir. Oidipus bir günah işlemiştir ve böyle birini konuk edemeyeceklerini ekler.

Oidipus duyduklarına sinirlenir. Tanrıların Oidipus’a bu felaketleri getirmesinin sebebi soyudur, kendisi değildir.

Theseus, Kreon’a kızar ve kızları birlikte geri getirmeye ikna eder. Böylece ikisi birlikte sahneden çıkar.

Polyneikes

Oidipus kendi felaketlerine yakınırken, Antigone, İsmene ve Theseus sahneye girer. Oidipus, Theseus’a minnetarlığını iletir. Theseus’un ise yeni haberleri vardır. Argos’tan biri Poseidon Tapınağına sığınmıştır ve onunla konuşmak istemektedir. Oidipus, bekleyenin kim olduğunu anlar. Küçük oğludur. Antigone, babasına her ne kadar kardeşi ona ihanet etse de onu dinlemesi gerektiğini söyler ve Oidipus bunun üzerine küçük oğlu ile görüşmeyi kabul eder. Theseus sahneden çıkar.

Koro, hayatın kötülüğünden dem vurur. En iyisi hiç doğmamaktır ya da genç ölmektir. Antigone, kardeşi Polyneikes’in geldiğini haber eder.

Polyneikes sahneye girer ve başına gelenleri anlatır. Kardeşi Eteokles onu ülkeden kovunca Argos’a gidip Adrastes’in kızıyla evlenmiştir. Böylece Apis kentinin zaferini kazanmış ve Thebai’ye Karşı Yediler seferine hazırlanmıştır. Ordusu şu anda Thebai’yi kuşatmaktadır. Bu orduların ilki savaşmak ve kuşların uçuşlarından anlam çıkarmakta büyük usta olan Amphiaros’ın komutanlığı altındadır. İkinci ordu Oineos’un oğlu Aitolialı Tydeus, üçüncü ordu Argoslu Eteokles, dördüncüsü babasının emriyle gelen Hippomedon, beşincisi Thebai kentini yok etmeye yeminli olan Kapaneos, altıncısı Arkadia’ dan gelen Parthenopaios tarafından yönetilmektedir. Parthenopaios adını, uzun süre bakire yaşadıktan sonra, kendisini doğuran annesi Atalante’den almıştır. Polyneikes, babasından yaptıkları için af diler. Kahinlerin dediğine göre babası hangi oğlunun tarafını tutarsa o kazanacaktır. Polyneikes, tıpkı babası Oidipus gibi sürgündedir; bu yüzden kendisine yardım etmesini ister.

Oidipus oğluna sinirlenir. Thebai’de hüküm sürerken, Oidipus’u kovan, şu anki haline düşmesine sebep olan kişilerden biri oğludur sonuçta. Bu yüzden Polyneikes’e lanet okur. İli oğlunun da birbirini öldürmesini diler. Onlara yardım etmeyecektir.

Polyneikes, babasının dediklerine çok üzülür. Antigone, Thebai’yi kuşatan ordusunu geri çekmesini önerir. Kehanete göre, Oidipus bir taraf seçmediği için ikisi birden ölecektir. Polyneikes, Antigone’yi dinlemez ve savaşıp ölmek üzere sahneden çıkar.

Oidipus’un Ölümü

Birden gök gürler ve Oidipus heyecanlanır. Kehanete göre, yıldırımlar düştüğünde ölecektir. Çocuklarından Theseus’u çağırmalarını ister.

Theseus sahneye girer. Oidipus ona ölüm vaktinin geldiğini söyler ve mezarının yerini belirleyeceğini bu yüzden kızları ile Theseus’un kendisini takip etmesini söyler ve birlikte sahneden çıkarlar.

Sahneye haberci girer. Haberci, Oidipus’un öldüğünü haber verir. Kör haliyle insanlara yol göstererek ilerlediğini anlatır. Theseus ile Perithoos’un dost olduğu dağ yolu kenarında bir yerde durup elbisesini çıkarmıştır. Kızlarından su istemiş, kızları ise hemen getirmiştir. Bu suyla yıkanıp elbisesini giymiştir. Sonra bir kez daha Zeus’un şimşeği çakınca kızları korkmuştur. Oidipus hazırlığını bitirince, yanındakilere veda etmiştir. Hemen sonra bir tanrının sesi duyulmuştur. Ses, Oidipus’u çağırmaktadır. Oidipus, Theseus’la yalnız kalmak istediğini söylemiştir; çünkü ona önemli bir şey söyleyecektir. Böylece kızlar dönüp gitmişler, ancak arkalarına bir daha döndüklerinde, Theseus yapayalnız olduğunu görmüşlerdir – Oidipus çoktan yok olmuştur. Kısacası Oidipus’un nasıl öldüğünü, Theseus’tan başkası görmemiştir.

Antigone ve İsmene, sahneye girerler. Kızlar kaderlerine ve babalarına ağıt yakar. Sonra, Theseus gelir. Kızlar babasının öldüğü yere gitmek istediğinde Theseus, Oidipus’un tam öldüğü yere hiçbir ölümlüyü sokmayacağına dair Hermes’e yemin ettiğini söyler. Bunun üzerine kızlar, erkek kardeşlerinin birbirlerini öldürmelerini önlemek için Thebai’ye dönmek isterler. Theseus onlara izin verir. Oyun biter.